کتاب «اتنوموزیکولوژی» اثر نتل، ترجمه‌ای است از مجتبی خوش‌ضمیر در 216 صفحه که توسط انتشارت کتاب آفرین منتشر شده است. این کتاب که هم زمان با انتشار «مبانی اتنوموزیکولوژی» مسعودیه در سال 1365 منتشر شده، اولین اثری که از مکتب آمریکایی در زبان فارسی وجود دارد.
برونو نتل (1) اتنوموزیکولوگ آمریکایی، متولد 1930 در چکسلواکی است. او تحصیلاتش را در دانشگاه‌های ایندیانا، میشیگان و ایلینوی گذراند و در حال حاضر استاد بازنشسته دانشگاه ایلینوی است. او مطالعاتی بر موسیقی بومیان آمریکا و جنوب هند انجام داده، همچنین ریاست انجمن اتنوموزیکولوژی آمریکا و سردبیری مجله آن انجمن را که مهم‌ترین نهاد و مجله در این زمینه محسوب می‌شوند را بر عهده داشته و نقش به سزایی در آموزش اتنوموزیکولوژی ایفا کرده است. اهمیت نتل در ایران علاوه بر آن‌چه گفته شد، برای پژوهش‌هایی است که در فاصله سال‌های 1966 تا 1979م پیرامون موسیقی دستگاهی انجام داده که با عنوان «ردیف موسیقی دستگاهی ایران» (1388) توسط انتشارت سوره مهر چاپ شده است.
خوش‌ضمیر در پیش‌گفتارش بر کتاب که خرداد 1364 و با امضا استادیار دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نوشته شده است، پس از ابراز تاسف از نبود کتابی در معرفی رشته اتنوموزیکولوژی به فارسی آورده است: «کتاب حاضر در حقیقت اثری گزیده در رشته اتنوموزیکولوژی است برای کسانی که در زمینه‌های موسیقی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، فرهنگ‌های بومی و زبان‌شناسی کار می‌کنند؛ و یا پژوهشگرانی که علاقمند به بررسی و شناخت موسیقی فرهنگ خودی و یا موسیقی سایر فرهنگ‌های می‌باشند مفید فایده تواند بود». کتاب در هفت فصل و همراه یک کتاب‌شناسی تخصصی سازمان‌دهی شده است که به ترتیب عبارتند از: «اتنوموزیکولوژی چیست»، «منابع و ماخذ اتنوموزیکولوژی»، «پژوهش در میدان»، «آوانویسی»، «تشریح کمپوزیسیون‌های موسیقی»، «ماهیت استیل و طرز تشریح آن» و «سازها».
فصل اول کتاب، «اتنوموزیکولوژی چیست» با این عبارت آغاز می‌شود که «تعریف اتنوموزیکولوژی کار ساده ای نیست» و بعد استدلال می‌کند که علت این امر، از تنوعاتی که افراد و کارهایی که این عنوان را برخود دارند ناشی می‌شود. پس از آن با ارائه مثال‌هایی از پژوهشگران و کارها سعی در توصیف این تنوعات دارد. بخش دیگر این فصل «گستره اتنوموزیکولوژی« است که به معرفی سه موضوع پژوهشی: موسیقی اقوام بدوی، فرهنگ‌های پیشرفته آسیایی و آفریقای شمالی و موسیقی فولکلور می‌پردازد. «چند نظریه درباره اتنوموزیکولوژی» عنوان بخش سوم فصل اول کتاب است که به اختصار آراء کسانی چون کونست، زاکس، اشنایدر، کولینسکی، مریام، سیگر و هود درباره روش، موضوعات مهم و کلیدی و اهداف کلان اتنوموزیکولوژی بررسی می‌کند. آخرین بخش این فصل به «روند تاریخی اتنوموزیکولوژی» اختصاص دارد. نتل پس از اشاره به تلاش‌ها زاکس و کونست در تدوین تاریخچه این علم و نیز مشکلات این کار می‌نویسد: «اتنوموزیکولوژی به عنوان رشته‌ای که حوزه‌های موسیقی غیرغربی را در برمی‌گیرد سابقه طولانی دارد، لیکن از نظر روش‌ها و وسائل مدرن کار و همچنین از نظر روش‌هایی که در بازشناخت آن به‌کار گرفته می‌شود رشته تازه‌ای است.»(ص 19) او در ادامه نگاهی دارد به تحولات مرتبط با این حوزه، از انتشار فرهنگ موسیقی روسو در 1767م، انتشار مقاله اشتومف در فصلنامه علم موسیقی (1886)، توصیف کارهای الیس، هورن‌بوستل، آبراهام، هرزوگ در مکتب موسیقی‌شناسی تطبیقی تا شکل‌گیری اتنوموزیکولوزی در آمریکا و شرح تاثیر بُس (بوآس) و توصیف کارهای دنزمور، زاکس، هرزکویتز، مریام، هود و مک‌آلستر.
نتل می‌نویسد هدف دومین فصل کتاب آن است که «پژوهشگران را با منابع و ماخذ اتنوموزیکولوژی آشنا کرده و ضمن آن، به طور مختصر، به معرفی نشریات و نویسندگانی که لازم است حداقل آشنایی را با آنان داشت بپردازد.»(ص 31) و تاکید می‌کند که در این رشته هیچ کتابی به عنوان یک منبع پایه وجود ندارد. از این رو او در سه بخش با عناوین «آشنایی با پژوهشگران مهم گذشته»، «آثار برجسته تک‌نگاری» و «اتنوموزیکولوگ‌های مهم آمریکایی» سعی می‌کند مخاطب را با مهم‌ترین کارها و پژوهشگران آشنا کند.
فصل سوم، «پژوهش در میدان» وجه تمایز مکتب آمریکایی با مکتب اروپایی (موسیقی‌شناسی تطبیقی) است که متاثر از اندیشه‌های بوآس و انسان‌شناسی آمریکا است. این فصل ضمن تاکید بر اهمیت حضور پژوهشگر در میدان و ارتباط مستقیم با فرهنگ مورد مطالعه به توضیح «انواع مسافرت‌های تحقیقاتی» می‌پردازد و به تناسب مثال‌هایی از پژوهش‌های انجام شده را ذکر می‌کند. در ادامه ذیل عنوان «چند پیشنهاد جهت پژوهش در محل» موضوعاتی را که می‌توانند مورد مطالعه قرار بگیرند طرح کرده و به عنوان نمونه پرسشنامه‌ای را که مک‌آلستر در پژوهش بر موسیقی ناواهوها به کار برده است ارائه می‌کند. بخش «کسب اطلاعات لازم» به ریزه کاری‌هایی پیرامون ضبط و جمع‌آوری موسیقی پرداخته است که پژوهشگر در میدان با آن‌ها مواجه است. «گردآوری ساده در مقابل پژوهش جامع»، «وسایل لازم برای گردآوری» و «آرشیو کردن» بخش‌های دیگر این فصل را شامل می‌شوند.
نتل در ابتدای فصل چهارم در توضیح ضرورت آوانویسی می‌گوید که برای تجزیه و تحلیل موسیقی یا باید بر اساس شنیدن عمل کرد یا شنیده‌ها را روی کاغذ آورد و آن‌ها را تجزیه و تحلیل کرد که طبیعتا محدودیت‌های ذهن انسان دومی را ضروری می‌کند. البته در ادامه تاکید می‌کند که آوانویسی جایگذین شنیدن نبوده بلکه ابزاری است برای به تصویر کشیدن موسیقی، توضیح و تحلیل شنیده‌ها. ادامه فصل با اشاره به خطاهای ممکن در آوانویسی از منظر سیگر، به بررسی «نظرات مختلف بر آوانویسی» و ارائه «پیشنهاداتی به آوانویسان» و نیز «روش پیشنهادی» برای انجام این کار می‌پردازد. بخش بعد این فصل به «آوا نویسی اتوماتیک» اختصاص دارد و فصل با بحثی پیرامون «آینده آوانویسی» پایان می‌یابد.
فصل پنجم «تشریح کمپوزیسیون‌های موسیقی» با انتقاد از روش‌های تشریح موسیقی در برنامه‌های آکادمیک موسیقی آمریکا آغاز می‌شود. نتل معتقد است به رغم عدم تطبیق فرم‌های واقعی با قالب‌های از پیش تصور شده، کتاب‌ها و مدرسین دانشگاهی همچنان بر تجزیه و تحلیل موسیقی بر مبنای این فرم‌ها تاکید دارند و ادامه می‌دهد که این موضوع در مورد موسیقی‌های مورد بررسی در اتنوموزیکولوژی، اهمیت بالایی دارد، خصوصا در تشریح اجزاء مختلف موسیقی مثل گام، ملودی، ریتم، طنین و تمپو. در ادامه، این فصل پس از نگاهی به آثار سیگر، به بررسی «سه روش برای تشریح استیل» می‌پردازد. همچنین «نمونه‌هایی چاپ‌شده از استیل تشریح‌ها» را معرفی می‌کند. موضوع دیگری که در این فصل، نتل به طرح و توضیح آن می‌پردازد «واژگان و روش کلی»ای چون ماتریال تونال و فرم است. همچنین در ادامه، نمونه‌هایی از «تجزیه و تحلیل‌ها»ی مرتبط را ارائه می‌کند.
فصل ششم «ماهیت استیل و طرز تشریح آن: چند تئوری و روش» است. نتل می‌نویسد: «در این فصل به طرح چند مسئله می‌پردازیم ولی راه‌حل جامع برای این مسائل، ارائه نشده است.» (ص 137) او می‌گوید هدف نهایی یک استیل موسیقایی، مقایسه است و توضیح می‌دهد که استیل موسیقایی و محتوای آن از یکدیگر متمایزند. نتل ذیل بخش «استیل موسیقایی و محتوای موسیقایی» به معرفی این تمایز می‌پردازد. در ادامه این فصل، «تعیین حدود و نمونه‌آوری»، «اصالت» و «چند مثال تشریحی» ارائه می‌شود. نتل در بخشی با عنوان «رده‌بندی» می‌گوید که رده‌بندی کمپوزیسیون‌های یک مجموعه موسیقایی، ارتباط مستقیمی با تشریح موسیقی دارد و به توضیح انواع رده‌بندی می‌پردازد. «تعیین‌کنندگان استیل موسیقایی» عنوان آخرین بخش فصل ششم است که سعی می‌کند به این سوال‌ها پاسخ دهد: «چه چیزی باعث به وجود آوردن استیل موسیقایی یک قوم به این صورت که هست می‌شود؟ چرا اقوام مشخصی به یک سبک می‌خوانند و سایرین به سبک‌های دیگر و…؟» (ص 162)
فصل هفتم، «سازها» است. نویسنده پس از تاکید بر اهمیت مطالعه سازها در پژوهش‌های اتنوموزیکولوژی به ارائه مثال‌هایی از مطالعات انجام گرفته در تاریخ در این علم و پیرامون سازها پرداخته و در ادامه، موضوع «رده‌بندی» سازها را طرح می‌کند. ذیل این بحث همچنین سیستم رده‌بندی زاکس- هورن‌بُستل توضیح داده می‌شود. بخش بعد با عنوان «نمونه‌هایی از پژوهش‌های انجام‌شده» به تشریح مختصر مطالعات سازشناسی می‌پردازد. «کاتالوگ‌ها و موزه‌ها» عنوان آخر این بخش کتاب است که به اهمیت کارهای انجام گرفته در موزه‌ها و ارتباط آن با سازشناسی اختصاص دارد. کتاب اتنوموزیکولوژی با یک «کتابنامه» مفصل خاتمه می‌یابد. مترجم توضیح داده است که با هدف پوشش دادن آثار جدید، کتابنامه اصلی کتاب را با کتابنامه آثار جدیدتر نتل جایگذین کرده است.
هرچند در کتاب، مشخص نشده است که ترجمه کدام یک از آثار نتل است اما به احتمال زیاد، این کتاب ترجمه‌ای است از «نظریه و روش در اتنوموزیکولوژی» (2) که در سال 1964 منتشر شده است. کتاب اصلی دارای نه فصل است که فصل‌های هشت، «موسیقی در رویکردهای فرهنگی- تاریخی و جغرافیایی» (3) و نه، « موسیقی در متن فرهنگ و ارتباطات» (4) به فارسی ترجمه نشده‌اند. اثر دیگر نتل که می‌توان آن را تکمیل شده کتاب حاضر دانست «مطالعه اتنوموزیکولوژی» (5) است که سال 1983 چاپ اول و 2005 چاپ دوم آن منتشر شده است. در مجموع این کتاب، به عنوان یکی از آثار ارزشمند اتنوموزیکولوژی از جایگاه بالایی برخوردار است اما مخاطب باید در نظر داشته باشد که تحولات اخیر این حوزه از علم شامل تغییر برخی رویکردها، ایجاد گرایش‌های جدید و نیز ادبیاتی که پس از 1964 منتشر شده‌اند در این کتاب انعکاس ندارند.
1- Bruno Nettl
2- Theory and Method in Ethnomusicology
3- Music in Culture-Historical and Geographical Approaches
4- Music in Culture-Context and Communication
5- The Study of Ethnomusicology