بلا بارتوک[1] (1881-1945) آهنگساز، پیانیست و اتنوموزیکولوژیست مجارستانی است. او را یکی از بزرگترین آهنگسازان قرن 20، پیشگامان موسیقی مدرن و نیز بزرگترین آهنگساز مجارستان می‌دانند. بارتوک در امپراطوری آسترو-مجارستان متولد شد، کشوری که بعد از جنگ جهانی اول تجزیه شد. بارتوک پدرش را در هفت سالگی از دست داد و مادرش، پائولا، فرزندانش را به تنهایی بزرگ کرد. بیماری بارتوک و خانه‌نشینیش باعث شد تا زمانش را با گوش دادن به پیانو مادرش پر کند.
بارتوک تحصیلات موسیقیش را در آکادمی سلطنتی بوداپست مجارستان گذراند و پس از فارغ التحصیلی به عنوان نوازنده پیانو کار خود را آغاز کرد و در کنار آن به آهنگسازی نیز می‌پرداخت. اولین اثر او به نام کُشوت برای قهرمان ملی انقلاب مجارستان، لاجوش کشوت[2] و به نام او در 1903 ساخته شد که مورد استقبال قرار گرفت. بارتوک در 1907 به عنوان استاد پیانو در آکادمی بوداپست پذیرفته شد و مدت 25 سال این شغل را ادامه داد.
یک اتفاق ساده بارتوک را به سمت اتنوموزیکولوژی کشاند. سال 1904 زمانی که او به منظور تمرین موسیقی در اسلووانی زندگی می‌کرد صدای خواندن زنی توجه او را جلب کرد. گفتگویی که بارتوک با لیدی دوشا[3] درباره آهنگ‌هایی که می‌داند داشت او را متوجه موسیقی محلی کرد. همین علاقه زمینه ساز همکاری او با زولتان کودالی[4] شد. بارتوک در مطالعات خود بر اساس سنت موسیقی‌شناسی تطبیقی برلین از گرامافون استفاده می‌کرد و درپی یافتن نسخه‌های اصیل موسیقی محلی بود. او موفق شد مجموعه عظیمی از موسیقی مجاری را گردآوری کند.
با این حال پژوهش‌های بارتوک در موسیقی محلی یا فولکلوریک تنها بر موسیقی مجار محدود نشد. او به منظور گردآوری و مطالعه بر موسیقی محلی به الجزایره (1906)، رومانی، اسلوانی و ترکیه (1936) سفر کرد.
با روی کار آمدن نازی‌ها و نامساعد شدن شرایط سیاسی اروپا، بارتوک به فکر مهاجرت از مجارستان افتاد. سال 1940 از طریق دریا به آمریکا مهاجرت کرد و پنج سال بعد به تابعیت آمریکا در آمد. در آمریکا بارتوک علاوه بر تدریس و آهنگسازی، به تحصیل در دانشگاه کلمبیا و تحقیق پیرامون جمع‌آوری موسیقی فولکلور صربستانی-کروات پرداخت. بارتوک در 26 سپتامبر 1945 از دنیا رفت و در نیویورک به خاک سپرده شد اما سال 1988 پسرش پیکر او را به بوداپست منتقل کرد.
پژوهش‌های بارتوک بر شیوه آهنگسازی او تاثیر بسزایی گذاشت. برداشت‌های بارتوک از موسیقی فولکلوریک ویژگی ممتاز آثارش محسوب می‌شوند. او از اولین آهنگسازانی است که نگاهی مثبت به موسیقی محلی دارد. بارتوک می‌گوید: «عده بسیاری فکر می‌کنند که هارمونی‌گذاری ملودهای محلی کار نسبتا آسانی است و یا دستکم مشکل‌تر از آهنگسازی با تم‌های خودساخته نیست، چون به نظر آن‌ها در این حال بخشی از زحمت آهنگساز از دوش او برداشته می‌شود. اما این تصور کاملا اشتباه است. کار با ترانه‌های محلی یکی از مشکل‌ترین تکالیف می‌باشد، می‌توانم ادعا کنم که حداقل به سختی خلق یک اثر لزرگ موسیقی.» (بارتوک، بلا، 1377: 62)
برای مطالعه بیشتر می‌توانید به موزه بارتوک و نیز فهرست آثار بارتوک مراجعه کنید.
منابع
بارتوک، بلا، 1377، چند مقاله درباره موسیقی محلی، ترجمه سیاوش بیضایی، تهران، انتشارات رودکی.
هاگس، پیتر، 1388، بلا بارتوک، ترجمه ؟، سایت گفتگوی هارمونیک.
مشفقی، فرشاد،؟ ، بلا بارتوک میهمان ناخوانده، مقام موسیقایی، دوره تازه شماره دوم ویژه موسیقی مدرن.
[1] Béla Viktor János Bartók که در فارسی بارتاک هم نوشته شده است.
[2] Lajos Kossuth
[3] Lidi Dósa
[4] Zoltán Kodály