فایل ورد این مقاله- شرح عکس: نمایی از خانه موسوم به N، اثر فوجیموتو– فوجیموتو در سال ۲۰۱۳ جهت طراحی غرفههای این گالری انتخاب شد و عنوان جوانترین معمار راهیافته به سرپنتین را از آن خود ساخت. غرفه او که از فولاد نازک و نیمهشفاف تهیه شده بود حالتی ابرمانند را ایجاد میکرد که جذابیت خاصی را به فضا میداد. طراحی موزه و نیز کتابخانه دانشگاه هنر موساشینو (Musashino) نیز توسط او شهرت دارد. او همچنین طراحی چندین پروژه دیگر را در کشورهای مختلف دنیا برعهده داشته اما آنچه باعث شده یادداشت حاضر به او اختصاص یابد، کارهایی است که در زمینه طراحی چندین خانه و آپارتمان در ژاپن انجام داده است، خانههایی با الهام از ساختارهای طبیعی محیط که مشخصه بارز معماری ژاپنی بوده است. از جمله این خانهها میتوان به خانه اِن، خانه تی، خانه کِی، خانه اِن اِی، خانه تماما چوبی، خانه پیش از خانه و نیز آپارتمان توکیو اشاره کرد که همگی دارای ویژگیهایی آشنا ولی نامتعارف، قدیمی ولی جدید هستند. در این یادداشت و یادداشت بعدی، به صورتی اجمالی، برخی از این خانهها معرفی خواهند شد.
خانه تی (T House)
کار ساخت این خانه که در یکی از مناطق مسکونی شهر گانما (Gunma) ژاپن واقع شده، در سال ۲۰۰۵ به پایان رسیده است. خانهای چوبی، در زمینی به مساحت حدودا ۱۴۵ مترمربع که حدود ۹۱ متر آن توسط بنا اشغال شده است. خانه تی برای زندگی ۴ نفر طراحی شده و دارای ۲ اتاق کودک، یک اتاق به سبک ژاپنی، اتاق پیانیو، اتاق مطالعه، اتاق والدین، اتاق نشیمن، آشپزخانه، سرویس بهداشتی و پارکینگ است. نقشه آن بسیار متفاوت با نقشه خانههای معمولی است و شکل هندسی شناختهای را به ذهن متبادر نمیسازد. نقشه به صورتی رادیکال، در چند نقطه، دارای شکستگی و انحناء است به طوری که از قسمتهای خمشده، دیوارها تا مرکز خانه کشیده میشوند و در نتیجه، فضاهای تشکیل شده بین آنها نقاطی با عمق و دسترسیهای مختلف به سایر فضاها را تشکیل میدهند. به این ترتیب، طیف گسترده و متنوعی از فضاها با ویژگیهای مختلفی از نظر آرامش، خصوصی بودن و… به دست میآید. این شیوه از طراحی، به کلیت خانه، حالت پیچدرپیچ غارمانندی داده که بیش از هر چیز سکونتگاههای اولیه انسانی را تداعی میکنند. این فضا در عین یکپارچگی، امکان جدا بودن و فاصله داشتن فضاهای شخصیتر را فراهم میکند و یک معماری ساده جدید اما بدوی را به تصویر میکشد. این خانه ممکن است کوچهها و باغهای ژاپنی را تداعی کند که با هر قدم، منظره و حس جدیدی را پیش روی عابر قرار میدهد. این خانه به جهت تواناییاش در ایجاد فاصله بین بخشهای مختلف خود نیز حائز اهمیت است.
خانه کِی (House K)
این خانه در یک بافت شهری متراکم در شمال شرقی اوزاکا (osaka) ژاپن واقع شده و سعی کرده با افزایش فضای سقف، مساحت خانه را به حداکثر برساند. این خانه، ساختاری مفصل و هلالیشکل دارد که در یک زمین ال شکل بیتناسب ساخته شده است. زمین این خانه توسط خانههای متراکم همسایه از سه سمت احاطه شده و با یک درختستان هممرز بوده است. شکل خانه به گونهایست که با شیبی ملایم، به تدریج از سطح زمین فاصله گرفته و حالتی مقعر دارد. طراحی خانه به گونهایست که سقف، امکان استفاده به عنوان یک تراس پشتبامی خانوادگی را پیدا میکند. سقف، علاوه بر آنکه قابل سکونت است امکان پذیرا شدن فضای سبز را نیز دارد. یک اتاق شخصی مجزا از بدنه اصلی ساختمان که به صورت تاریخی در خانههای ژاپنی بوده است بخش دیگری از خانه است. بازکرداندن ظرافت و سطوح چندعملکردی که خاص معماری بومی ژاپن است نیز در این خانه مشهود است. یک راه ورودی، منجر به دو راهپلهای میشود که یکی به طبقه میانی میرود، جایی که محل آشپزخانه و نهارخوری است. تنها فضای قسمتبندی شده مربوط به زیرشیروانی است که شامل اتاق خواب اصلی، اتاق خواب بچهها و نیز حمام است. سقف ضخیم انحنادار، دریچههایی بر روی خود دارد که نور طبیعی را وارد خانه میسازد. همچنین در این فضا، نردبان کوچکی هست که دسترسی به اتاق شخصی مجزا را ممکن میسازد.
خانه اِن (N House)
این خانه در اُییتا (Oita) ژاپن و در سال ۲۰۰۸ ساخته شده است. مساحت زمین این خانه حدود ۲۳۷ مترمربع است که از این میزان، ساختمان حدودا ۱۵۱ مترمربع آنرا به خود اختصاص داده است. این خانه برای دو نفر و یک سگ طراحی شده است. خانه از سه لایه تودرتو ساخته شده که خارجیترین آنها کل فضای درونی خانه را در خود گرفته و فضایی شبهباغ را ایجاد کرده است. دومین لایه، بخش درونیتر خانه را در خود گرفته و سومین لایه، یک فضای درونیتر کوچک را شامل میشود. ساکنان در داخل این درجهبندی از فضاهای داخلی میگذرانند. در مورد رابطه این خانه با خیابان، سطوح مختلفی وجود دارد: بیرونیترین لایه تقریبا در خیابان است، لایه دومی، کمی از آن دورتر است و ارتباط لایه سومی با آن کاملا قطع شده و تشکیل یک فضای خصوصی امن را داده است. زندگی در این خانه، به زیستن در میان ابرها تشبیه شده است. در این خانه به واقع، مرز مشخص قطعی میان درون و بیرون وجود ندارد و این حسی است که در قالب یک طیف و با عبور از لایههای سهگانه، رفتهرفته در فرد ایجاد میشود. در یک ساختار تودرتو، داخل همیشه خارج است و برعکس. قصد معمار از طراحی این فضا بیان آن بوده که یک معماری واقعی درباره فضا یا شکل نیست بلکه ابراز ارزشهای موجود در فضای «بین» خانه و خیابان است. او این ساختار تودرتو را استعارهای از ساختار تودرتویی میداند که بر کلیت جهان حاکم است. فوجیموتو با ساختن این خانه میخواهد بگوید که خانه و شهر در اساس و ذات با هم متفاوت نبوده، بلکه رویکردهای مختلفی به یک موضوع پیوستاری خاص هستند یا بیانهای مختلفی از یک چیز.
خانه پیش از خانه (House before House)
این خانه سقف مسطح از جنس فولاد و آلومینیوم، در یکی از مناطق مسکونی شهر آتسونومیا (Utsunomiya) ژاپن ساخته شده و طراحی آن مبتنی بر ارتباط عمیق درون و بیرون خانه با یکدیگر است. در این طرح، معمار تنها خانه را به عنوان یک فضای محدود در نظر نگرفته است. راهپلهها و فضای باز در طراحی این خانه شخصی، حضوری پررنگ دارد. درون و بیرون و نیز خانه و باغ در این طرح، یک زنجیره فضایی را با هم تشکیل میدهند که از این حیث، ایده خانههای سنتی ژاپنی را تداعی میکند که تیپی از هماهنگی و تناسب بین محیط طبیعی و محیط انسانساخت در آنها وجود داشت. این خانه به طرز محسوسی تفکیک درون و بیرون را مخدوش کرده و تشخیص اینکه مرز خانه و دنیای بیرون از آن کجاست، کار راحتی نیست.
خانه تماما چوبی (Final Wooden House)
این خانه، یک بنای چهارگوش تماما چوبی ییلاقی است که مثل کارهای دیگر این معمار، یک خانه کوچک ابتدایی را تداعی میکند. در این خانه به طور شگفتآوری همه چیز از چوب است، از ساختار ستونها و تیرها گرفته تا دیوارهای داخلی و بیرونی، کفپوش، سقف، قاب پنجرهها و… این خانه از مکعبهای ۳۵۰ میلیمتری چوب ساخته شده و هیچ طبقهبندیای از دیوارها، سقفها و طبقات در آن وجود ندارد. به عنوان مثال، بخشی از فضا که به عنوان طبقه تصور میشود از نظر افراد مختلف میتواند به عنوان صندلی، سقف یا دیوار تغییر کاربرد بدهد. سطح طبقات نسبی هستند و افراد آنرا بر مبنای جایی که هستند تفسیر میکنند. افراد در آن میتوانند تجربه جدیدی از عمق را داشته باشند. فضاها تقسیم نمیشوند بلکه به عنوان یک اتفاق، در ترکیب با سایر عناصر تولید میگردند و ساکنان، خودشان کارکردهای مختلف آنرا کشف میکنند. این فضا شبیه یک چشمانداز مبهم است. در ساخت آن، قواعد متعارف معماری، به کار گرفته نمیشود و طرح ثابت و مشخصی هم وجود ندارد. معمار با طراحی این خانه به عنوان یک اثر معمارانه جدید معتقد است که به دنبال یک مفهوم جدید و یک موجودیت جدید است.
آپارتمان توکیو (Tokyo Apartment)
واحدی آپارتمانی برای ۴ خانوار است که در یک منطقه مسکونی در مرکز شهر توکیو ساخته شده است. هر واحد این آپارتمان از ۲-۳ اتاق مجزا تشکیل شده و کلیت هر واحد، شکل اولیهای از یک خانه مجزا را تداعی میکند، همان شکلی که عموما کودکان در نقاشیهایشان میکشند. هر واحد با استفاده از راهپلههای بیرونی به سایر واحدها متصل میشود. گفته میشود که بالا رفتن از این پلههای بیرونی، حسی هیجانانگیز مشابه بالا رفتن از یک کوهستان بزرگ را در فرد ایجاد میکند و مشابه آنست که خانه فرد در دامنه یک کوه یا در ارتفاعات آن قرار داشته باشد. این خانه آپارتمانی به عنوان تصویری مینیاتوری از شهر توکیو است، شهری غنی ولی بسیار شلوغ و بینظم.
خانه اِن اِی (NA house)
سکونت در خانه کوچکی در بخشی از محیط متراکم شهری میتواند تجربهای از زیستن بر روی یک درخت را داشته باشد، درختی که شاخههای مختلفی دارد که هر کدام قادرند مکانی برای فعالیتهای مختلف انسان باشند. نکته جالب یک درخت آنست که مکانهای موجود در روی شاخههایش به هیچوجه جدا از هم و ایزوله نبوده بلکه به شکل منحصربهفردی، به یکدیگر اتصال دارند. بنابراین در سراسر آن افراد میتوانند به راحتی با هم در ارتباط بوده و گفتگو کنند. این، فلسفه خانه موسوم به ان ای است! کل این خانه میتواند به عنوان یک اتاق بزرگ تلقی شود یا همچنین خانهای با چندین اتاق. تیپی از نسبیت فضایی در اینجا دی ده میشود که جمع شدن یکسری عناصر از جنس مبلمان، حس وجود یک اتاق را که در عین انسجام، متمایز از دیگری است ایجاد میکند. پلههای بین طبقات میتوانند تبدیل به محل نشیمن، میز، وسیله تقسیم فضا و… شوند یا در زمانی دیگر که به فضای شخصیتری نیاز است از آن به شکل دیگری بهره گرفته شود. زمانی هم که میهمانان زیادی باید در فضا دور هم جمع شوند، کلیت فضا میتواند به عنوان یک فضای یکپارچه این امکان را در اختیارشان قرار دهد. سازههای فلزی سفید رنگی این تقسیمات را انجام میدهند. زندگی در این خانه میتواند یادآور زمانی باشد که اجداد انسان، خانههای درختی را تجربه میکردهاند. زیستن در این خانه، نوع خاصی از ارتباط بین شهر و معماری و مبلمان و بدن را ایجاد میکند و درواقع، تیپی از ارتباط بین طبیعت و تصنع است.
خانههای سنتی ژاپن، تاکید بسیاری بر خلوص، انعطافپذیری و شفافیت دارند که در مصالح مورد استفاده ساختمانهای آنها نیز مشهود است. استفاده از درهای سبک و نفوذپذیری به نام شوجی، کفپوشهای تاتامی و استفاده کم از مبلمان. منتقدان معتقدند که این زبان معماری ژاپنی است که به شکل هیجانانگیز و متفاوتی در کارهای فوجوموتو بازتولید شده است. او در پروژههای مسکونی خود از طراحیهای فضایی متعارف اجتناب میکند، گشودگی و باز بودن زیاد ساختمان را به روی بیرون میپذیرد. ساختوساز در زمینهای کوچک و برای مشتریان ماجراجو ویژگی کارهای اوست و خانههایش امروز بیش از آنکه شبیه به مکانی مناسب سکونت هستند به باشگاههایی برای ورزش و تحرک شبیهاند! در شهر توکیو، ساختارهای فولاد و شیشه دیگر خیلی متعارف نیست در صورتی که او برای طراحی بسیاری از عناصر، از طبقه و کف گرفته تا مبلمان، از همینها استفاده میکند. این سکونتگاهها مردم را با چالشهای مختلفی درباره جنبههای متعدد زندکیشان مواجه میکنند، زندگیای که در جامعه ژاپنی پذیرفته شده است. فوجیموتو در پاسخ معتقد است که همین جزئیات کوچک رفتاری، باعث زیبایی میشوند. او بسیاری از طرحهای خود را از طبیعت الهام میگیرد، همانطور که در معرفی خانه تی، شباهتش به غارهای محل اسکان اولیه بشر مورد اشاره قرار گرفت یا در مورد خانه ان ای، بحث درخت مطرح شد. در مورد غرفه موقت گالری سرپنتین گفته که آنرا از جنگلهای هوکایدو (شمالیترین جزیره ژاپن) و محل بزرگ شدن خود الهام گرفته است. طرحهای او محدود به همینها نمیشود، بلکه ساخت موزهای در چین، خانهای در اسپانیا و دو اقامتگاه در آمریکا، هتلی در تایوان و یک اسکله در صربستان را نیز در پرونده خود دارد.
شاید بسیاری از مخاطبانی که آثار فوجیموتو به آنها معرفی میشود در تمام لحظات تماشای عکسها از خود بپرسند که آیا میشود در این خانه زندگی کرد؟ خانهای که جابهجایی بین بخشهای مختلف آن بسیار سخت است و همانطور که پیشتر گفته شد، نیازمند انجام حرکات آکروباتیک ورزشی. بخشهای نسبتا خطرناک و نامناسبی برای گروههای خاص (کودکان، سالمندان، معلولان و…) دارد که زیست روزمره در آنها را با مشکل مواجه میسازد. بیش از حد به روی محیط، گشوده است و با مفهوم «خلوت» به نظر میرسد که مغایرت داشته باشد. بسیاری از مدلهای ذهنی را درباره سازماندهی فضا مخدوش کرده و به هم میریزد و معلوم نیست چهطور میتوان وسایل و کارها را درون خانههایی با این طرحهای جدید چید؟ و بسیاری پرسشهای عملی نظیر این. برای همین کارهای او را برخی ذیل خانههای غیرمسکونی طبقهبندی میکنند. با اینحال ویژگیهای مثبت کارهای او در چیست؟ حضوری که سنت معماری ژاپنی، طبیعت ژاپن و محدودیتهای اجرایی آن (از جمله متراژ کم زمینها) در اغلب کارهای او دارند ستودنی است و همچنین حس شاعرانهای که با رویاها و خاطرات دوران کودکی گره خورده و مفهوم بوطیقا یا شاعرانههای فضای باشلار را به ذهن متبادر میسازند. خانه، شاید بیشتر مناسب رویاپردازی و تخیل باشد و ارتباط تنگاتنگتر و متفاوتی با محیط داشته باشد. نگارنده، متنی پیدا نکرد که گواهی بر تاثیرپذیری فوجیموتو از باشلار باشد ولی روح آثار او، روح آموزهها و دغدغههای باشلار را تداعی میکند که خواهان بازگرداندن تجربیات حسی به خانه است. شاید منتقدان درست میگویند و خانههای او امروز جز برای افراد ماجراجو و خاص، قابل سکونت نباشد ولی سندی برای اندیشه است که میتوان در عین توجه به محدودیتها و حفظ سنتها، قالبها را شکست و طرحهایی نو زد؛ طرحهایی که بدون شک با ترکیبی از نقادی و تجربه، میتوانند غنیتر و مناسبتر برای زیست متفاوتی در دنیای امروز باشند، البته دنیایی ژاپنی با آن جغرافیا و آن معنای فرهنگیای که ارتباط با طبیعت در آن مختصات فرهنگی دارد. جسارت فوجیموتو و تلاشش برای اسیر نشدن در کلیشههای پیش از خود و کلیشههای کارهای خودش، بزرگترین دستاورد او برای ما میتواند باشد.
منابع:
http://en.wikipedia.org/wiki/Serpentine_Gallery
http://detail-online.com/inspiration/house-before-house-in-utsunomiya-103440.html
http://www.archdaily.com/7484/house-n-sou-fujimoto/
http://www.dexign.co/architecture/serpentine-gallery-pavilion-by-sou-fujimoto/
http://www.khishkhan.com/archives/478
http://www.architecturaldigest.com/architecture/innovators/2013/sou-fujimoto-ad-innovators-2013-article
