کارل اشتامف[1] (1848- 1936) فیلسوف، روانشناس و اتنوموزیکولوک آلمانی بود. اشتامف در Wiesentheid، شهری در باواریای آلمان به‌دنیا آمد. پدر و پدربزرگ مادرى او پزشک بودند. تحصیلاتش مقدماتیش را در Gymnasium گذراند. سال ۱۸۶۵، به دانشگاه وارزبرگ رفت و تحت نظر برنتانو به تحصیلش ادامه داد. پس از آن مدتی نیز به مطالعه فلسفه نزد لتزى در گتینگن پرداخت. اشتامف در فیزیولوژى و فیزیک نیز تحصیل کرد. او درجه دکترى خود را در سال ۱۸۶۸ دریافت کرد و از ۱۸۷۰
در دانشگاه گتینگن شروع به‌کار نمود. اشتامف در دانشگاه‌های پراگ ، هال و مونیخ نیز به عنوان استاد فلسفه تدریس کرد اما در نهایت در ۱۸۹۴ به دانشکده روانشناسی تجربیِ دانشگاه برلین رفت و تا سال ۱۹۲۱ که بازنشسته شد و کرسى‌اش را به ولفگانگ کهلر تفویض کرد در آن‌جا ماندگار شد.
اندیشه‌های اشتامف تاثیر زیادی بر ادموند هوسرل، بنیانگذار پدیدارشناسی مدرن داشت. از سوی دیگر این عقیده اشتامف که فرایندهای ذهنی را باید به صورت یک کل معنادار مطالعه کنیم و نباید آن ها را به اجزاش تجزیه کرد بر اندیشه‌های مکس ورتایمر، بنیانگذار مکتب گشتالت در روانشناسی و دو تن از همکارانش ولفگانگ کهلر و کورت کافکا که هر دو شاگرد اشتامف بودند، موثر بود.
بررسى نوشته‌هاى اشتومف نشان مى‌دهد که اکثر مطالعاتش پیرامون صوت و موسیقى بوده‌اند. به واقع علاقه اول او موسیقی بود از این رو آموخته‌هایش را در فلسفه، فیزیولوژی، فیزیک و روانشناسی در این زمینه هدایت کرد. کتاب «روانشناسی صوت» که در 1875 نوشته شد گویای چنین علاقه‌ای است. تاثیر اندیشه‌های اشتامف در فلسفه و روانشناسی به واسطه شاگردانش بوده است اما در مقابل در موسیقی‌شناسی تطبیقی بدون شک نقش بسیار تاثیرگذاری داشته است. او را از بنیانگذاران روانشناسى موسیقى نیز می‌دانند.
به اعتقاد بسیاری اولین مقاله موسیقی‌شناسی تطبیقی، مقاله‌ای بود که اشتامف در دومین شماره مجله «فصلنامه علم موسیقی» منتشر کرد. این فصلنامه در تاریخ موسیقی‌شناسی و موسیقی‌شناسی تطبیقی جایگاه ویژه‌ای دارد. این مقاله که با عنوان «آوازهای سرخ پوستان بلاکولا[2]» در 1886 منتشر شد؛ یک مطالعه‌ی سازمانبندی شده است که بر سه اصل استوار است:
مطالعه در سطح یک قبیله
تاکید بر پدیده های ملودیک بخصوص گام ها و بررسی استیل موسیقی از نظر ساختاری
گنجاندن آوانویسی در متن.
این سه اصل بعدها توسط بسیاری از شاگردان اشتومف مورد استفاده قرارگرفت. و از ویژگی‌های مکتب موسیقی‌شناسی تطبیقی برلین به‌شما می‌روند.
اشتامف در سال‌های 1890 مقاله‌ای با عنوان «روانشناسی تُن» (نغمگی) نوشت، که در آن برای اولین بار روش‌های تجربی را به طور دقیق در اندازه‌گیری پدیدههای موسیقی به کار گرفت. تمرکز اصلی این تحقیق بر چگونگی تنافر و توافق اصوات بود که روش مطالعه آن بر پایه مجموعه‌ای از روش‌های روان‌شناسانه، آن هم از طریق مشاهدات تجربی پایه‌گذاری شده بود. (حجاریان، 1387: 45)
در 1895 اشتامف در مقاله‌ای که بر پایه آوانگاری از آواز یک هندی که در آلمان به سر می‌برد انجام گرفته بود، عملا وارد موضوعات تحلیلی در موسیقی‌شناسی تطبیقی شد و به بررسی ساختمان ریتمیک، زیر و بمی صدا و حدود مقالبه ملودی‌ها پرداخت. کتاب «تُن سیستم در موسیقی سیام» اشتامف نیز سرمشق دیگر پژوهشگران مکتب برلین شد که در آن روش شناخت علوم طبیعی را از دیدگاه مسائل روانشناسی شنوایی به کار گرفته بود.
یکی دیگر از کارهای ارزشمند و تاثیرگذار اشتامف، ایجاد آرشیو فنوگراف برلین با همکاری اتو آبراهام بود. کارهای ابتدایی این آرشیو از 1900 آغاز شده بود اما به صورت رسمی و در 1902 به سرپرستی اشتامف تاسیس شد. اشتامف در این باره می‌گوید: «در سال 1900 با تعدادی از صفحات فنوگرام سیام (تایلند) که در برلین پر شده بود کار خود را آغاز کردم که بعدها آن را ابراهام و هورن‌باستل گسترش دادند و بعد از چندی خود هورن‌باستل در بسط آن نقش بسزایی ایفا کرد.» (به نقل از حجاریان، 1387: 42) در طی سال‌های جنگ جهانی اول هیاتی به سرپرستی اشتامف برای مطالعه زبان‌شناسی و موسیقی‌شناسی بیش از 1000 رکورد سیلندری از زندانیان جنگ ضبط کردند. (حجاریان، 1387: 43) بعدها هورن‌باستل نیز در تکمیل این آرشیو نقش داشت اما در جنگ جهانی دوم بخش اعظمی از این آرشیو نابود یا ناپدید شد.
«موسیقی از آغاز» که در 1911 منتشر شد اثر دیگر او است که در آن بررسی موسیقی فرهنگ‌های کم سواد می‌پردازد در واقع اشتامف در این مقاله با رویکردی تطوری، موسیقی جوامع کم سواد را به عنوان نمونه‌ای از مراحل اولیه موسیقی مورد مطالعه قرار می‌دهد. اشتامف شاگردان بسیاری را پرورش داد از جمله ابراهام، هورن‌باستل، کهلر، زاکس و شونمان که در روند گسترش موسیقی‌شناسی تطبیقی نقش به سزایی داشتند.
برای کتابشناسی آثار اشتامف به این آدرس مراجعه کنید.
برای مشاده پایگاه اشتامف به زبان آلمانی به این ادرس مراجعه کنید.
منابع:
حجاریان، محسن. (1385) مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و کتاب سرای نیک.
ویکیپدیا
[1] Carl Stumpf
[2] Bella Co
